Siidaskuvla Heastanjárggas geassejorggáldat 21.6.2021
Aura Pieski
Basuheimmet áigejorggáldaga unna jovkkožiin Kárášjoga Heastanjárggas 19.-22.6.2021. Lei stuorra illu guhkes gaskka maŋŋá gávnnadit njunnálagaid Siidaskuvllaineamet, go riikaráját viimmat fas rahpasedje. Mannan háve leimmet albma láhkai gávnnadan guokte jagi áigi Levssejogas geassejorggáldagas 2019. Dalle bovdiimet olbmuid miehtá Sámi ja erenoamážit Deanuleagis ságastallat siiddain ja árbevirolaš sámi stivrenmálliin. Covid-balvvaid vuolde eat sáhttán riekta velge čoahkkanit seamma rabas ja almmolaš vugiin go masa leat hárjánan ja maid livččiimet háliidan. Illudeimmet lihkká ovttastallat, ja ođđa korona-árggas logenar olbmoge šadde beanta stuorra joavkun.
Siidaskuvla lea sámedutkiid, -dáiddáriid ja servodatberošteaddjiid oktasaš prošeakta, man ulbmilin lea juohkit ja sirdit viidásut sámi kulturduovdagiidda, luondduoktavuhtii ja árbevirolaš ealáhusaide gullevaš dieđuid. Oktan dehálaš gulahallanvuohkin lea jurddašuvvon lágidit deaivvademiid iešguđege guovlluin Sámis. Oahpaheaddjin ja láidesteaddjin bovdet guovllu olbmuid. Dákkár gávnnademiid eat leat sáhttán ollašuhttit pandemiija dilis beannot jahkái. Siidaskuvla lei álggoálggus oaivvilduvvon guovtti jahkásaš prošeaktan, muhto Covid hástalusaid dihte ruhtajuolludeaddji Kone-foanda lea láhčán midjiide vejolašvuođa joatkit sámáidahttinmátkki gitta geassái 2023.
Heastanjárga leabbá Kárášjoga siste min siidaskuvlaoabbá Bekkun Hánnu Asta Mitkija ruovttuguovllus. Namas dat lea ožžon das, go ovdal doppe guođohedje gesiid juoba 30 heastta, mat gulle guovllu olbmuide. Maŋimuš jagiid dan guovllus, čuovvovaš njárggas leat čoahkkanan olu olbmot Beskán Luossa Rock – sámefestivála oktavuođas. Dán háve mii beasaimet ovttastallat Heastanjárgga čuoikkaiguin gaskaneamet. Ráfálaš báikkis lei sadji dehálaš ja vuđolaš digaštallamiidda. Ja miibat das lea digaštallat beaivvi miehtá go Sámipath guossohii gárvves mállásin ee. njálgga rávdomáli ja ealgabierggu. Borramuša buvttedettiin sii gádjo min maiddái suova siste – go manadettiineaset loktestedje lávu healmmi moadde sajis.
Álggaheimmet gávnnadeamimet stuorra lávu ceggemiin ja durgemiin. Go bargat ovttas, de oahpásnuvvat maid eará láhkai. Bálddalagaid gulahallan buktá oadjebasvuođa ja doalvu jurdagiid ovddosguvlui. Siidaskuvlla áigge lávvu rievdadii hámis oađđinsajis gievkkanin ja duodjebájis čoahkkinlatnjan. Lávus mánát besse oahppat maid mo olmmoš sáhttá rievdadit hámis nulpen ealgan ja čiehgahpir guoddán. Siidaskuvllas ávkkástallat ja doalvut ruovttoluotta lundui, dikšut birrasa ja giitit. Goabbátgulvui oktavuohta lundui buktá gullevašvuođa dovddu.
Jurdda Siidaskuvllain lea earret eará sámáidahttit skuvla-doahpaga. Skuvla leamaš ovdal masa ollásit olggobealde sámi eallima, ja sátnin dat sáhttá bohciidahttit vuostehágu ja bahča muittuid. Nuppi dáfus eai buot sámiin leat fuones vásáhusat skuvllas. Dilli lea gulul rievdan buoret guvlui go váhnemat leat gáibidan ja bargit leat váldán ovddasvástádusa, muhto ain lea beanta radikála jurdda sámáidahttit skuvlla (Pieski 2019). Siidaskuvllas mii eat dárbbaš rahčat assimilerejeaddji struktuvrraid ja árvvuid vuostá. Vuogas doaba govvidit min doaimmaid sáhtašii leat searvelatnja. Mihkkal Nillas Sara (2003) mielde searvelatnja lea oahppanšilju, gos árbediehtu fievrriduvvo go máŋga buolvva barget searválagaid. Searvelanjas sáhttet leat maiddái bálddalas doaimmat. Iešguđegelágan doaimmat ja olbmot addet mánnái stuorra válljenmunni geainna gáimmadit. Mielde eai leat dušše dat geat leat dies, muhto maiddái máttut. Seamma vuoiŋŋa lean dovdan Siidaskuvlla lanjain.
Searvelanjat leamaš árbevirolaččat oahppanlanjat. Siidaskuvllain ásahit otná beaivve searvelanja, gos beassat oadjebassan sápmelažžan leahkit. Doppe ráđđe rájákeahtes jáhkku oahppamii, mas iešguđege ahkásaččat ohppet nubbi nuppis. Seamma sámepedagogihkka vuoiŋŋas leat gierdevaččat oahpahallái ja dohkkehat meaddima (vrd. Gal dat oahppá go stuorrula jurdagiidda, Balto 2008). Siidaskuvllas luoitilit suittiid, vai hukset siskkit kontrolla ja bajásgeassit bajimus dási iešbirgejeaddji, iešheanalaš olbmuid. Álo leat gearggus veahkehit ja oahpahit, juogadit dieđu ja máhtu, ja maiddái váldit dan vuostá. Oahppan ii boađe iešalddis – dasa dárbbaša giláža. Dan jurdaga vuođul maiddái bloggaseamet sáhttet earát maid čállit ja juohkit jurdagiid das, mo sámi servodathuksen álgá mis. Don gii máhtat, dus lea njulgestaga vealgi oahpahit! Buohkain mis lea.
Heastanjárggas gulaimet Pauliina Feodoroff ságaid das mo soabadallamii gullá mannat váttis áššiid čađa: galgá álggos diehtit, mas soabadallat. Smiehtaimet ovttas mo bastileamos jienaid sáhtašii čohkket seamma dollagáddái. Beasaimet maid imaštallat jorggu máilmmi gos dáiddaprošeavttaiguin šaddat buvttadit fákta dieđuid ja materiála sápmelaččaid láhkasuojis.
Hálaimet čuolmmain maid oaidnit sihke servodagas ja maiddái iežamet doaimmain. Go jo nu hárve oaidnalat, de lea muhtumin váttis ovttas mearridit makkár fáttáid ja osiid berrešeimmet vuoruhit. Galgatgo vuoruhit eananvuoigatvuođaid birra ságastallama vai juolgevuođuiguin eatnamiin gulahallama? Egalitára vuogádagas juohke ovttas leat iežaset vuordámušat, ja daid heiveheapmi oktii váldá áiggi. Maiddái dat ahte Sámi vieru mielde olbmot bohtet go bohtet ja mannet go mannet dagaha iežas čuolmmaid oktasaš gávnnademiide. Goitge háliidit láhčit saji gosa máŋggalágan olbmot čáhket ja leat buresboahtán. Siidaskuvlla lágideapmi lea midjiide alcceseamet maid stuorra oahppanproseassan.
Unnán báhcá áigi oađđit go Siidaskuvla čoahkkana. Dat lea haddi das, jus olmmoš háliida sihke hervvošit nuorat buolvvain maŋŋit idjii ja basuhit áigejorggáldaga vuorrasut buolvvain iđđes árrat. Vaikko mo goziimet, de loahpageahčen Heastanjárgga gávnnadeami gáržžohalaimet áiggiin. Livččiimet áinnas háliidan gáimmadit guhkit áiggi Biret Elle Láilláin, gean leimmet bovden muitalit guovllu árbevirolaš eanangeavaheamis ja Kárášjoga opmodat proseassaid birra. Giitit Láillá, Heastanjárgga, Beskenjárgga ja Fárpenjárgga – ja njárggáid ássiid muosis ja dehálaš oahpuin! Lei dehálaš ođasmahttit ja nanosmahttit čanastagaid ovttastaladettiin ja juoiggadettiin.
Govvejeaddji: Asta Balto. Eará govat: Aura Pieski
Aura Pieski
Balto, Asta. (2008). Sámi oahpaheaddjit sirdet árbevirolaš kultuvrra ođđa buolvvaide. Dekoloniseren akšuvdnadutkamuš Ruoŧa beale Sámis. Dieđut 4/2008. Sámi allaskuvla.
Pieski, Aura. (2019). Gulahallat eatnamiin ja čáziin: Muitalusat eamiálbmot oahppan- ja gulahallanvugiin Deanuleagis. Sámi allaskuvla.
Sara, Mikkel Nils. (2003). Árbevirolaš sámi dieđut ja máhtut sámi vuođđoskuvllas. Girjjis: Hirvonen, Vuokko (doaim.) Sámi skuvla plánain ja praktihkas. Mo dustet hástalusaid? Reforpma 97 evalueren. ČálliidLágádus (121-138).
